„Ова е мрачно време за човековите права. Додека автократите ги окупираат насловните страници, сепак, борците за човековите права, демократија и владеење на правото стануваат сѐ посилни. Истите популисти што шират омраза и нетолеранција, истовремено поттикнуваат отпор кој продолжува да го освојува својот дел од битките. Победата во кој и да е поединечен случај никогаш не е извесна, но тоа се случуваше многу често изминатата година, така што може да се каже и дека ексцесите на автократското владеење поттикнуваат моќен контранапад“ – пишува Кенет Рот, извршен директор на Хјуман рајтс воч во предговорот кон годишниот извештај за состојбата на човековите права во светот.
За разлика од извештајот на Хјуман рајтс воч во 2015 година, во кој се нотира дека македонската полиција користи прекумерна сила против демонстрантите и случајните минувачи со препорака до македонските власти да го истражат случајот и да се обезбеди правото на мирен протест, во извештајот за 2018 Македонија не се споменува. Извештајот на оваа независна организација во врска со состојбата на човековите права опфаќа над 100 држави од целиот свет. Во извештајот се бележи зголемениот отпор против авторитарните трендови.
Без оглед на тоа дали Македонија е опфатена во годишниот извештај на Хјуман рајтс воч или не, во земјата дејствува силно граѓанско општество, а во тие рамки и значајни организации за човекови права со големо искуство и експертизи. Да се осврнеме на неколку важни аспекти во доменот на работата на оние што редовно ги следат состојбите на човековите права и слободи.
Мораме да го прифатиме фактот дека „дегруевизацијата“ на Македонија ќе биде долготраен процес на соочување со последиците од режимот. Тоа подразбира и континуирано разобличување и борба со самите причини кои го овозможија зајакнувањето на авторитарниот режим и заробената држава, во сите сегменти на човековите права и слободи. Слично како во констатацијата на Хјуман рајтс воч, и во македонското општество, каде што криминалот и злосторствата поранешната власт ги прикажуваше како „љубов кон Македонија“, граѓанскиот отпор, исто така, се засилуваше, а денес може да се констатира дека позитивните ефекти веќе се чувствуваат.
Една од позитивните разлики кои можеме сите да ги почувствуваме е слободата на изразување кое подразбира слобода на функционално примање и пренесување на информации и идеи, на индивидуално ниво, но и слободно остварување на ова право во јавниот дискурс и во медиумите, што не беше случај во претходниот облик на владеење во државата.
Денес ја користиме таа слобода не само на социјалните мрежи, туку и преку сите форми кои ни овозможуваат да ги изразиме нашите ставови и да бидеме дел од креирањето на јавното мислење.
Може да се забележи и поголема слобода на правото на здружување кој подразбира и право на мирен протест. Граѓаните многу послободно и во поголема мера ги користат овие права поради фактот што станаа свесни за тоа колку овие права се моќна алатка за влијание и притисок врз власта и институциите, за зајакнувањето на демократијата воопшто, како и за откривање на злоупотребите и криминалите во сите сегменти на општеството. Впрочем, така се создаваше и растеше нашиот отпор против режимот, како револт против кршењето на човековите права.
Она, пак, што во негативен контекст се применува во нашата држава е говорот на омраза. За разлика од слобода на мислата што е неприкосновено право, слободата на изразувањето е подложна на ограничување и граници кои не треба да дозволат да премине во нешто што е спротивно на функцијата на ова право и што лесно може да доведе до експанзија на сите облици на дела на омраза од вербално до физичко.
Во Македонија, говорот на омраза е премногу застапен во секоја форма на слободно изразување, а уште поголем проблем на кој треба да се работи е непрепознавањето на овој феномен во нашето општество од сите релевантни институции, што може да се забележи од малиот број регистрирани случаи на говор на омраза и санкционирање на овој феномен.
И покрај зголемениот отпор и гласност на граѓаните во државата, борбата за основните човекови права е во зачеток. Секојдневно слушаме за кршење на работничките права во огромен обем и во секоја форма, дискриминација во различни форми, корупција, загрижувачки податоци за условите во затворите и правата на затворениците, неефикасниот систем за превенција и заштита од семејно насилство, повреда на правото на глас на граѓаните, нефункционалната здравствена заштита…
Да се потсетиме дека и покрај тоа што во минатото Хјуман рајтс воч изрази загриженост во однос на правата на ЛГБТИ заедницата со препорака за исполнување на должноста за недискриминација по било која основа, правниот статус на ЛГБТ заедницата е сè уште на незавидно ниво и сè уште чекаме одредени структури да созреат по однос на ова прашање, кое всушност е едно од основите вредности и права на поединецот.
Во суштина, она малку позитивни оценки во однос на човековите права и слободи паѓаат во сенка, особено со оглед на негативните последици што тешко се искоренуваат. Можеби извештајот на Хјуман Рјтс Воч за 2019 година повторно нема да ја рангира Македонија како земја што во која фундаменталните права и слободи на човекот се загрозени. Но, тоа не го менува фактот дека во пракса власта нема обврска да спроведува стратегии за заштита на човековите права и слободи.
